سال‌هاست که با نزدیک شدن به مهر ماه، پدر و مادرها یاد معاینه چشم بچه‌ها و به‌ویژه آنها که باید به مدرسه بروند، می‌افتند؛ اما همه والدین باید بدانند این بررسی باید از همان ماه‌های ابتدای تولد مورد توجه قرار گیرد تا اگر مشکلی در سیستم بینایی فرزندان‌شان باشد، به موقع تشخیص داده شده و درمان شود.

تنبلی چشم یکی از انواع اختلالات بینایی است که بر اثر آن در یک چشم به ظاهر سالم، کاهش دید مرکزی بوجود می‌آید. در این حالت، گرچه ساختمان ظاهری چشم سالم است، اما دید چشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمی‌شود.
وقتی تکامل بینایی در یکی از چشم‌ها  طبیعی و در چشم دیگر غیرطبیعی باشد، چشمی که بینائیش تکامل پیدا نکرده، مبتلا به ضعف بینایی شده و به تدریج تنبل می‌شود. تنبلی چشم در2 تا 3 درصد از کودکان دیده می شود و بهترین زمان برای اصلاح این حالت دوران نوزادی یا اوایل کودکی است. یادآوری این نکته هم مهم است که اگرچه معمولاً یک چشم درگیر است، ولی در برخی حالات، ممکن است هر دو چشم به صورت همزمان تنبل باشند.
علت تنبلی چشم چیست؟
تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم‌ها و عدم تکامل بینایی اتفاق می‌افتد. البته در بسیاری از موارد هم ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم ارثی باشند.
علل تنبلی چشم به سه دسته عمده تقسیم می شود:

1. استرابیسم (لوچی): تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم روی می‌دهد. در استرابیسم  یا انحراف چشم‌ها، کودک برای فرار از دوبینی، از چشمی که بینایی بهتر دارد، استفاده می کند و در نتیجه چشم منحرف، تکامل نمی‌یابد و تنبل می‌شود.
2. عیوب انکساری: عیوب انکساری انواعی از اختلال‌های بینایی هستند که با تجویز عینک قابل اصلاح می‌باشند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم (در حالی که اختلاف قابل توجهی بین شماره دید دو چشم وجود دارد) پدید می‌آید. در این حالت چشم ضعیف‌تر تنبل می‌شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم نیز می‌تواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع آمبلیوپی معمولاً مشکل است، زیرا در این حالت ظاهر چشم‌ها طبیعی بوده و به نظر می‌رسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد.
3. عوامل مسدود کننده مسیر بینایی: عوامل مسدود کننده مسیر بینایی به مواردی مانند افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و… گفته می‌شود. این مشکلات معمولاٌ شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می‌کنند.

تنبلی چشم چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص تنبلی چشم کار آسانی نیست، زیرا تا زمانی که کودک مشکل واضحی نداشته باشد و یا دچار انحراف واضح چشمی نشود، والدین متوجه مشکل بینایی فرزندشان نخواهند شد. چشم پزشک نیز تنبلی چشم را بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم یا  ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص می‌دهد. اندازه‌گیری قدرت بینایی در کودکان کم سن، کار مشکلی است و چشم پزشک باید به وسیله روش‌های خاص از جمله بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب کردن اشیاء توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، قدرت بینایی کودک را تخمین بزند. باید به این موضوع مهم هم توجه داشت که ضعف بینایی در یک چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نمی باشد؛ زیرا گاهی ممکن است این مشکل با تجویز عینک اصلاح شود. برخی مواقع نیز سایر بیماری‌های چشمی مانند آب مروارید، عفونت‌ها، تومورها و یا سایر اختلال‌های داخل چشم موجب کاهش بینایی هستند که اگر امکان درمان آنها وجود داشته باشد، دید کودک نیز اصلاح می‌شود.

تنبلی چشم چگونه درمان می شود؟
برای اصلاح تنبلی چشم، کودک باید بیاموزد که از چشم ضعیف تر خود استفاده کند. این کار با قرار دادن پوشش بر روی چشم قوی‌تر به مدت چند هفته و یا چند ماه قابل انجام است. این شیوه موثرترین روش برای  درمان تنبلی چشم است.
حتی وقتی که تنبلی اصلاح شد ممکن است به منظور جلوگیری از برگشت آن، استفاده از پوشش بر روی چشم سالم برای مدت ها ضروری باشد.
در موارد خاصی بر اساس تشخیص پزشک، به جای بستن چشم، می توان از قطره‌های چشمی یا عدسی‌های مخصوص که قادر به تار کردن بینایی چشم سالم‌تر هستند، استفاده کرد.
روش دیگر درمان تنبلی چشم، تحریک و فعال سازی چشم مبتلا با روش‌های مختلف است که روش «فعال درمان» نامگذاری شده است. این روش فقط در مطب قابل انجام است و نیاز به مراجعات متعدد دارد.
موضوع مهم دیگر اینکه قبل از درمان تنبلی چشم، درمان مشکلات چشمی زمینه‌ای الزامی است؛ نمونه این درمان‌ها شامل اصلاح عیوب انکساری توسط عینک و درمان آب مروارید با عمل جراحی می‌باشد.

نکته مهم:

همه پدر و مادرها باید بدانند درمان تنبلی چشم به علت انسداد مسیر بینایی (مانند وجود آب مروارید)، فقط در صورتی موفقیت آمیز است که تشخیص و درمان علت زمینه‌ای در دو تا سه ماه اول زندگی صورت گیرد.

با توجه به توضیحات فوق می‌توان چنین بیان داشت عوامل مؤثر در موفقیت درمان تنبلی چشم عبارتند از:

• شدت تنبلی چشم
• سن کودک در زمان شروع درمان
• علت بوجود آورنده آن

عوارض ناشی از عدم درمان تنبلی چشم چیست؟
اگر تنبلی چشم اصلاح نشود مشکلات زیادی رخ خواهد داد که مهم‌ترین آنها عبارتند از :

• ایجاد نقص بینایی شدید و دایمی در چشم تنبل
• از بین رفتن دید سه بعدی
• محرومیت از نعمت بینایی برای تمام عمر در صورت ابتلای چشم سالم به بیماری و یا آسیب جدی

نکات زیر را به خاطر بسپارید:

• توصیه شده است که بینایی تمامی کودکان تا قبل از سن 3 سالگی توسط پزشک ارزیابی شود. بسیاری از پزشکان، معاینه‌های چشم پزشکی را به عنوان بخشی از معاینه‌های معمول کودکان انجام می‌دهند و در صورت نیاز، کودک را به چشم پزشک معرفی می‌کنند.
• یادتان باشد در صورت وجود سابقه خانوادگی ابتلا به استرابیسم یا لوچی، آب مروارید در دوران کودکی یا بیماری های جدی چشمی، بر معاینه چشم‌ها در دوران نوزادی تأکید بیشتری می‌شود.
• خوشبختانه روش‌های نوین، ارزیابی بینایی را در نوزادان و کودکان کم سن مقدور ساخته است.
• در صورت تشخیص و درمان به موقع تنبلی چشم، بینایی در اکثر کودکان بهبود می‌یابد. احتمال موفقیت در درمان تنبلی چشم، در 9 سال اول زندگی بیشتر است. معمولاً بعد از گذشت این دوره زمانی، احتمال بهبود تنبلی بسیار کم می‌شود.
• اصولاً کودکان تمایل به بستن چشم ندارند و از این کار امتناع می‌کنند، ولی شما به عنوان والدین باید کودک خود را متقاعد به انجام کاری بکنید که به نفع وی است. پیگیری و دقت شما در اجرای دستورهای پزشک، از عوامل مهم در موفقیت درمان است.