اگر مكرراً دچار سردرد شويد حتماً دوستان و اطرافيان به شما توصيه مي‌كنند كه براي معاينه چشم و كنترل شماره عينك به چشم پزشك مراجعه كنيد. اما آيا واقعاً مشكلات چشمي مي‌توانند باعث ايجاد سردرد شوند؟
يك عقيده عمومي شايع ولي نادرست اين است كه خستگي چشم ناشي از عيوب‌انكساري يا انحراف چشم مخفي از علل شايع سردرد است. گرچه عيوب انكساري و انحراف چشم مخفي بايد در صورت وجود تصحيح شوند و گاهي تصحيح آنها به بهبود سردرد كمك مي‌كند، اما در اغلب موارد سردرد ربطي به شماره عينك فرد ندارد. البته برخي از بيماري‌هاي چشمي مي‌توانند سردرد ايجاد كنند و برخي از انواع سردرد نيز با علائم چشمي همراه هستند، اما در اكثر افراد مبتلا به سردرد نتيجه معاينه چشم كاملاً طبيعي است.
به هر حال اگر به علت ابتلا به سردرد درصدد مراجعه به پزشك هستيد بهتر است به خصوصيات سردرد خود دقت كنيد، چون اين خصوصيات مي‌توانند در جهت يافتن علت بيماري به پزشك كمك كنند:
-
نوع و شدت سردرد: آيا درد خفيف است يا شديد؟ آيا درد حالت ضربان‌دار دارد؟ شبيه برق گرفتگي است؟ با احساس سنگيني سر توأم است؟
-
زمان درد: آيا درد در زمان خاصي از روز بدتر يا بهتر مي شود؟
-
محل درد: آيا سردرد بصورت منتشر در تمام سر احساس مي شود يا آنكه فقط در منطقه خاصي (مثلاً پيشاني يا پشت چشم‌ها) متمركز است. آيا سردرد دو طرفه است يا فقط در يك طرف سر احساس مي شود؟
-
مشكلات همراه: آيا در زمان بروز سردرد مشكلات ديگري هم ايجاد مي‌شود؟ مثلاً آيا تغييري در بينايي شما بوجود مي‌آيد؟ آيا لكه‌هاي تيره يا جرقه‌هاي روشن مي‌بينيد؟ احساس تهوع و استفراغ، سرگيجه، اشكريزش يا افتادگي پلك در زمان سردرد وجود دارد؟
-
عوامل تشديد كننده: آيا اقدام خاصي (مثلاً خم شدن، سرفه كردن) باعث بدتر شدن يا ايجاد سردرد مي‌شود؟ آيا مصرف غذاي خاصي با ايجاد سردرد همراه است؟ آيا عوامل خاصي مثلاً نور شديد، بوهاي خاص يا عوامل ديگر باعث شروع سردرد مي‌شود؟
-
الگوي كلي درد: سردرد معمولاً كي شروع مي‌شود؟ حاد است يا مزمن؟ آيا جديداً تغييري در الگوي خاص سردرد ايجاد شده است؟
-
سابقه خانوادگي: آيا در نزديكان شما كسي مبتلا به سردرد مي باشد؟
علاوه بر بررسي خصوصيات درد، براي تشخيص علت سردرد معمولاً يك معاينه باليني كامل شامل بررسي نبض و فشارخون، بررسي كامل دستگاه عصبي مركزي و معاينه چشم انجام مي‌شود. به علاوه گاهي لازم است علاوه بر اقدامات فوق از روش‌هاي تصوير‌برداري (سي تي اسكن يا MRI) و بررسي ميدان بينايي نيز براي تشخيص علت سردرد استفاده مي‌شود.
البته همانطور كه قبلاً ذكر شد در اكثر موارد سردرد نتيجه معاينات چشم طبيعي است اما سردردهاي مرتبط با مشكلات چشمي را مي توان در سه گروه تقسيم‌بندي كرد:
-
سردردهايي كه باعث ايجاد علائم چشمي مي شوند
-
سردردهايي كه ناشي از بيماري‌هاي چشمي هستند.
-
حالات متفرقه
سردردهايي كه باعث ايجاد علائم چشمي مي شوند
ميگرن
ميگرن يكي از علل بسيار شايع و شايد شايعترين علت سردرد مكرر است. بيماري ميگرن در زنان شايع‌تر است. در اكثر مبتلايان به ميگرن سابقه خانوادگي ابتلا به سردرد وجود دارد. سردردهاي ميگرني معمولاً در سن بلوغ شروع مي شود و در سن بالاي 50 سال از بين مي‌رود. سردرد ميگرني غالباً يكطرفه و ضربان دار است و چند ساعت تا چند روز طول مي‌كشد. دردهاي ميگرني گاهي با حالت تهوع و استفراغ همراه است. اكثر افراد مبتلا به ميگرن در زمان حمله سردرد دچار ترس از نور و صدا مي شوند و تمايل دارند كه در يك اتاق ساكت و تاريك استراحت كنند. در اين حالت روشن كردن چراغ يا ايجاد صداي ناگهاني مي‌تواند باعث بدتر شدن سردرد شود.
تغييرات هورموني روي ميگرن مؤثر است و عواملي مثل قاعدگي، بارداري و قرص‌هاي هورموني جلوگيري از بارداري معمولاً باعث بدتر شدن ميگرن مي‌شود.
عواملي مثل گرسنگي، كم‌خوابي، خستگي، استرس‌هاي روحي، ورزش‌هاي سنگين، غذاهاي خاص (قهوه، شكلات، پنير مانده، آجيل و مشروبات الكلي) و بوهاي خاص (مثلاً بوي سيگار يا عطر) مي‌تواند باعث شروع حمله ميگرن شود.
يك نكته جالب در مورد استرس آن است كه نه فقط وجود استرس، بلكه رفع شدن ناگهاني استرس نيز مي تواند باعث ايجاد حمله ميگرن شود. مثلاً خيلي از افراد مبتلا به ميگرن پس از پايان امتحاناتشان دچار سردرد مي‌شوند.
علت اصلي ايجاد ميگرن تنگ‌شدن گذراي عروق مغزي است كه با باز شدن جبراني بيش از حد عروق دنبال مي‌شود. در مرحله انقباض عروق مغزي علائم چشمي ميگرن بروز مي‌كند و در مرحله گشاد شدن عروق سردرد ضربان‌دار ايجاد مي‌شود. ميگرن در همه افراد به يك صورت تظاهر نمي‌كند بلكه انواع مختلفي از ميگرن وجود دارد كه آنها را مرور مي‌كنيم.
ميگرن كلاسيك: در ميگرن كلاسيك هميشه علائم بصري مشخصي قبل از شروع سردرد بروز مي‌كند كه مشخصه اين نوع خاص ميگرن است . مهمترين اين علائم يك لكه سياهرگ در روبروي فرد ( يعني در وسط ميدان بينايي) است كه به تدريج بزرگ مي‌شود و به سمت حاشيه ميدان بينايي (يعني پهلوي فرد) كشيده مي‌شود. اين لكه سياهرنگ معمولاً با جرقه‌هاي نوري به صورت خطوط زيگزاگي براق رنگي لرزان احاطه شده است.اين علامت نشانه مهمي است بطوري كه در افرادي كه اين نشانه را بروز مي‌دهند تقريباً مي‌توان گفت كه تشخيص بيماري ميگرن محرز است. يكي ديگر از نشانه‌هاي بصري كه در ميگرن كلاسيك تظاهر مي‌كند تاريك شدن يك سمت ميدان بينائي است . در اين حالت فرد سمت چپ يا سمت راست را واضح نمي‌بيند ( اين حالت در هر دو چشم وجود دارد ولي اكثر افراد فكر مي‌كنند كه چشم چپ يا راستشان تار شده است). اين علائم چشمي معمولاً بين 10 تا 20 دقيقه طول مي‌كشد و تقريباً هميشه قبل از يك ساعت محو مي‌گردد. بتدريج با محو شدن علائم بصري و گشاد شدن جبراني عروق مغزي سردرد ضربان‌دار يك طرفه ايجاد مي‌شود كه با حالت تهوع و ترس از نور و صدا همراه است. سردرد نيز پس از جند ساعت بهبود مي‌يابد.
ميگرن معمولي: اين نوع ميگرن كه شايعترين نوع ميگرن است معمولاً با علائم چشمي همراه نيست اما ممكن است درد آن در اطراف يا دور چشم‌ها احساس شود. در ميگرن معمولي سردرد لزوماً يك طرفه نيست و ممكن است درد در تمام سر احساس شود. حمله ميگرن معمولي اغلب ظرف چند ساعت تا چند روز بهبود مي‌يابد.
ميگرن چشمي: در اين نوع ميگرن كه اغلب در افراد مسن تر تظاهر مي‌كند فرد مبتلا علائم چشمي ميگرن را دارد اما به سردرد مبتلا نمي‌شود.علائم بصري ميگرن چشمي عبارتند از :
-
لكه سياهرنگ كه با خطوط زيگزاگ براق رنگي لرزان احاطه شده است
-
تاريك شدن يك سمت ميدان بينايي
-
تنگ شدن تدريجي ميدان بينايي از محيط به مركز بطوريكه فرد احساس مي‌كند كه بيرون را از داخل يك سوراخ كوچك تماشا مي‌كند.
-
دوبيني گذرا
معمولاً شروع و خاتمه اين علائم حالت تدريجي دارد و حداكثر پس از 60 دقيقه اين علائم بطور كامل برطرف مي‌شود. در صورتيكه اين علائم بطور كامل بهبود پيدا نكند لازم است بررسي كاملي براي مشخص شدن علت آن انجام گيرد چون گاهي اوقات بيماري هاي جدي مثل ناهنجاري هاي عروق مغزي مي تواند علائم بصري مشابه ميگرن چشمي ايجاد كند اما در اين بيماري ها نقائص بينايي ايجاد شده بطور كامل برطرف نمي‌شود.
ميگرن شبكيه: ميگرن شبكيه نوع خاص نادري از بيماري ميگرن است كه در اثر انقباض موقت سرخرگ هاي شبكيه اتفاق مي‌افتد و يك اختلال بينايي گذرا و برگشت پذير ايجاد مي كند. اختلال بينايي بصورت سياه شدن بخشي از ميدان بينايي در يك چشم يا حتي كوري كامل يك چشم تظاهر مي كند كه كمتر از يك ساعت طول مي‌كشد و بطور كامل بهبود مي‌يابد. اختلال بينايي در ميگرن شبكيه ممكن است با سردرد همراه باشد و يا نباشد. البته از آنجا كه برخي از بيماري هاي جدي قلبي عروقي هم مي‌توانند علائم مشابهي در چشم ايجاد كنند در صورت بروز اين علائم لازم است فرد مبتلا كاملاً از لحاظ ساير بيماري‌ها بستري شود و تنها در صورتيكه هيچ بيماري ديگري يافت نشود مي‌توان تشخيص ميگرن شبكيه را مطرح كرد.
درمان ميگرن
در بسياري از مبتلايان به ميگرن آنچه كه بيشتر از سردرد و علائم چشمي باعث آزار فرد مي‌شود ترس از وجود تومور مغزي يا ايجاد كوري دائمي است. در اين افراد يك معاينه كامل پزشكي و اطمينان از اينكه بيماري خوش‌خيم است و هيچ عارضه دائمي ايجاد نمي‌كند تا حد زيادي باعث آسودگي فرد مبتلا مي‌شود و حتي گاهي كاهش استرس ناشي از نگراني باعث كم شدن شدت و فراواني حملات ميگرني شده، به بهبود قابل توجه فرد مي‌انجامد.
به علاوه در افراد ميگرني شناسايي عواملي كه باعث شروع يا تشديد حمله ميگرني مي شود و پرهيز از اين عوامل (بي خوابي، خستگي، گرسنگي، استرس، بوي سيگار، بوي عطر، غذاهاي خاص و غيره) مي‌تواند باعث بهبود فرد مبتلا شود. همچنين انجام مرتب ورزهاي سبك روزانه و پرهيز از ورزش‌هاي سنگين مي‌تواند به كنترل ميگرن كمك كند.
به هر حال در مواردي كه سردرد ميگرني شديد است و فعاليت روزانه فرد را مختل مي‌كند مي‌توان با استفاده از مسكن هاي معمولي يا داروهاي خاص سردرد را كنترل كرد. البته لازم به ذكر است كه در صورتيكه حملات ميگرن مكرراً اتفاق بيافتد و فرد ناچار باشد در هفته بيش از 2-3 بار از مسكن استفاده كند به داروي مسكن وابسته مي‌شود و در صورت قطع مصرف دارو مجدداً دچار سردرد خواهد شد. در اين افراد لازم است داروهاي خاصي (تحت نظر پزشك) به طور مرتب مصرف شود تا فراواني حملات ميگرني كاهش پيدا كند و فرد مجبور نباشد دائماً از داروهاي مسكن استفاده كند.
سردردهاي تنشي (Tension headache)
سردرد تنشي نوع خاصي از سردرد است كه اغلب در افراد افسرده يا كساني كه تحت استرس مزمن قرار دارند ايجاد مي‌شود. اين نوع سردرد معمولاً در اكثر ساعات روز وجود دارد اما شدت آن خفيف تا متوسط است و مشكل جدي براي فعاليت‌هاي روزانه ايجاد نمي‌كند. اين سردردها معمولاً در پايان روز و در موقع خستگي شديدتر مي‌شود. اين نوع سردرد بيشتر به صورت احساس سنگيني در سر است و افراد مبتلا مي‌گويند: “احساس مي‌كنم يك ديگ روي سرم گذاشته‌اند” . اهميت سردرد تنشي در آن است كه ممكن است درد فقط در ناحيه پيشاني و دور چشم ها وجود داشته باشد و به همين دليل با مشكلات چشمي اشتباه شود. برخي از صاحب نظران معتقدند كه سردرد تنشي نوع خاصي از ميگرن معمولي مي‌باشد. درمان آن نيز مشابه درمان ميگرن مي‌باشد.
سردرد خوشه‌اي (Cluster headache)
اين سردرد بيشتر در مردان سيگاري 30 تا 50 ساله بروز مي‌كند. يك بيماري خوش‌خيم است كه بصورت حملات حاد سردرد و درد پشت كره چشم بصورت يكطرفه تظاهر مي‌كند و برخلاف اغلب سردردهاي خوش‌خيم باعث بيدار شدن فرد از خواب مي‌شود. معمولاً در زمان سردرد علائم چشمي يكطرفه نيز در سمت مبتلا وجود دارد به طوري كه چشم مبتلا دچار اشكريزش و قرمزي مي‌شود. ممكن است در همان سمت افتادگي پلك ايجاد شود و مردمك چشم موقتاً گشاد شود (يعني سياهي چشم در سمت مبتلا بزرگتر به نظر برسد). گاهي آبريزش‌بيني نيز در سمت مبتلا اتفاق مي‌افتد. در سردرد خوشه‌اي حمله حاد سردرد حدود يكي دو ساعت طول مي‌كشد و عارضه خاصي ايجاد نمي‌كند. معمولاً سردرد خوشه‌اي چندين بار در يك دوره چند هفته‌اي تا چند ماهه تكرار مي‌شود و سپس به تدريج بهبود مي‌يابد. البته احتمال عود اين حملات پس از چند ماه تا چند سال وجود دارد.
التهاب شريان گيجگاهي (Temporal arteritis)
اين بيماري اغلب در افراد مسن (بالاي 60 سال) اتفاق مي‌افتد گرچه اين بيماري نادر است اما به علت آنكه مي‌تواند منجر به كوري دائمي هر دو چشم شود تشخيص و درمان سريع آن اهميت زيادي دارد. اين بيماري بصورت سردرد، درد و حساسيت ناحيه پيشاني و گيجگاه، خستگي و درد مفصل فك، تب، كاهش وزن، درد منتشر عضلاني و خستگي و بي‌حالي تظاهر مي‌كند. در اين بيماري واكنش‌هاي التهابي باعث بسته شدن شريان‌هاي سر مي‌شود. اگر اين اتفاق در سرخرگ‌هاي چشم بيفتد مي‌تواند باعث كاهش ديد دائمي شود. از ديگر علائم چشمي اين بيماري مي‌توان به آسيب عصب بينايي، كاهش ديد گذرا، دوبيني و فلج عضلات چشمي اشاره كرد. دوره اين بيماري يكي دو سال است و پس از اين مدت خودبخود برطرف مي شود اما در طول دوره بيماري براي جلوگيري از بروز عوارض جدي (مثل نابينايي) لازم است داروهاي كورتيكو- استروئيدي بصورت منظم و تحت نظر پزشك استفاده شود. نكته مهم آن است كه در تمام افراد مسن كه به علت انسداد شريان مركزي شبكيه دچار افت ديد ناگهاني مي‌شوند لازم است بررسي كامل از نظر احتمال وجود اين بيماري انجام شود، چون در صورت وجود بيماري احتمال ابتلاي چشم مقابل خيلي زياد است. در صورت تشخيص بيماري گرچه نمي‌توان به برگشت ديد در چشم مبتلا كمكي كرد، اما حداقل با تجويز داروهاي كورتيكو استروئيدي خوراكي يا تزريقي مي توان از ابتلاي چشم سالم پيشگيري كرد و فرد را از كوري هر دو چشم نجات داد.
علل ناشايع سردرد همراه با علائم چشمي
تومورهاي مغزي: تومورهاي مغزي اغلب با افزايش فشار داخل جمجمه باعث ايجاد سردرد نسبتاً شديد دائمي مي شوند كه صبح‌ها بدتر است. اين سردرد با حركاتي نظير خم شدن، زور زدن، حبس كردن نفس، سرفه و حركت دادن سر بدتر مي شود. سردرد ناشي از تومورهاي مغزي معمولاً با استفراغ (گاهي بدون حالت تهوع) همراه است. علائم ناشي از تومورهاي مغزي عبارتند از:
-
فلج اعصاب چشم كه باعث انحراف چشم و دوبيني مي گردد
-
ورم سرعصب بينايي (كه در معاينه چشم پزشكي قابل مشاهده است)
-
محو شدن گذراي ديد
-
تار شدن بخشي از ميدان بينايي در يك يا هر دو چشم (در اين حالت بررسي ميدان بينايي مي‌تواند به مشخص شدن محل تومور كمك كند)
-
ندرتاً ايجاد توهمات بينايي
-
ايجاد نابينايي در يك يا هر دو چشم (در موارد تومورهاي پيشرفته)
ارسال نظر